PIETA NA ROZSTAJNYCH DROGACH
(cd. Wielkanocnej refleksji)
Pieta lub Opłakiwanie w sztuce sakralnej jest przedstawieniem dramatycznej chwili, która nastąpiła po zdjęciu z krzyża ciała umęczonego Chrystusa. Oto Matka będąca niemym świadkiem całego misterium męki przyjmuje ciało swego Syna na kolana i w akcie największej i bolesnej miłości tuli je do swego serca. Patrząc na te przedstawienia odruchowo chcemy okazać nasze współczucie, bo poprzez własne doświadczenia wiemy czym może być ból ostatniego pożegnania najbliższych osób, wiemy też z jakim niewysłowionym bólem dzisiejsze matki żegnają swoje dzieci.
Może powstać pytanie, czy upublicznianie rozpaczy drugiej osoby jest właściwe. Być może takie wątpliwości mieli artyści przez ponad tysiąc lat od chwili śmierci krzyżowej Jezusa, bowiem dopiero w XIVw. Pieta zaczęła pojawiać się w ikonografii europejskiej. W Krakowie w kościele św. Barbary, tuż obok kościoła Mariackiego, znana jest mi kamienna Pieta pochodząca z ok. 1420r., przed którą codziennie modli się wiele osób. Być może tu, przed oblicze Matki Bolesnej, przynoszą swój osobisty ból ostatniego pożegnania.
Michał Anioł w latach 1498-1500 stworzył niedościgłą w pięknie rzeźbę Piety wyciosaną w jednej bryle karraryjskiego marmuru. Można ją podziwiać w Rzymie w Bazylice św. Piotra. W Polsce jest idealna kopia tego dzieła w Poznaniu w kościele Matki Boskiej Bolesnej wykonana we Włoszech na początku XXw.
Wśród setek kapliczek, które mam w pamięci z terenu naszego województwa rzeźbę Piety spotkałem w Fałkowie, Włostowie, Nietulisku Małym, w Krzyżanowicach koło Iłży i w Sobótce /droga nr 79 na odcinku Ożarów – Sandomierz/. Pieta fałkowska jest usytuowana bezpośrednio przy drodze krajowej nr 42, jest polichromowana, pochodzi z 1792r. i jest wykonana w kamieniu. Obecnie znajduje się pod metalowym zadaszeniem, co w znacznym stopniu ogranicza jej pełną ekspozycję. Ustawiona jest na stylowym postumencie z ozdobnymi detalami, na którym znajduje się Serce Maryi przebite mieczem, co symbolizuje tę wielką matczyną boleść. Na rzeźbie widać zniszczenia spowodowane upływem czasu, ale mimo to jest to piękna figura w stylu sztuki ludowej.
Trzy kolejne Piety znajdujące się we Włostowie, Nietulisku Małym i Krzyżanowicach pochodzą również z połowy XVIII w. i prawdopodobnie wykonane zostały przez ten sam warsztat kamieniarski, być może w Janikowie lub Kunowie, gdyż wszystkie wyglądają analogicznie. Matka Bolesna przedstawiona jest pod wysokim krzyżem o przekroju kołowym bogato ozdobionym splotem winnej latorośli, która przypomina słowa Jezusa: Jam jest prawdziwy krzew winny /Jan 15,1/.
Zupełnie inna jest Pieta w Sobótce ulokowana w latarni kapliczki słupowej z 1848r. Całość zawsze jest bielona wapnem i kapliczka znakomicie kontrastuje na tle świeżej wiosennej zieleni. Rzeźba jest niewielkich rozmiarów, trudno ją dokładnie obejrzeć, gdyż znajduje się na wysokości ok. 3m. Najważniejsze, że jest i swoją obecnością dopełnia krajobraz kulturowy.
Motyw Piety wykorzystał Wacław Stawecki tworząc swoją kompozycję dla Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej w Michniowie. Myślę, że ta rzeźba świętokrzyskiej kobiety w zapasce trzymającej na kolanach śmiertelnie rannego syna-partyzanta jest powszechnie znana w naszym środowisku. Współczesną Pietę wykonał niedawno nasz klubowy artysta Sławomir Micek dla parafii w Szałasie. Warto ją zobaczyć, bo wszystko, co tworzy Sławek ma głębokie piękno.
Tomasz Wągrowski