Pytanie – czym jest design ?-  zadałam wielu osobom z kręgu kultury oraz zwykłym  Polakom. Większość  nie potrafiła poprawnie odpowiedzieć. Magiczne słowo design robi ostatnio zawrotną karierę, używane jest w różnych kontekstach, czym wywołuje burzliwe dyskusje. Design jest dziś głównym graczem w tworzeniu nowego produktu i kołem napędowym całego przemysłu. Dlaczego ? Przeczytajcie o tym obok.  Koniecznie, bowiem słowo „design” będzie niebawem mocno kojarzone z grodem nad Silnicą.

Zaprojektować rzeczywistość- czym jest design ?-)

,,Potrzeba jest matką wynalazków” - wszystko, co do życia niezbędne, człowiek próbował wytwarzać już od zarania dziejów. Pierwsze produkty  robione ręcznie i dekorowane, z czasem stały się masowymi wytworami, co doprowadziło do powstania wzornictwa przemysłowego. Zrodziło się ono wraz z rozwojem przemysłu i wyodrębnieniem z całości procesu produkcyjnego funkcji projektowania wzorów do wielokrotnego powielania. Pierwotnie, w dobie rzemiosła, projektowanie wzorów należało do wykonawcy wyrobu. Natomiast w produkcji fabrycznej polegało ono na przystosowaniu tradycyjnych wyrobów rzemieślniczych do początkowo ograniczonych  możliwości wytwarzania za pomocą maszyn. Rozwój techniki, technologii produkcji i nowych materiałów stworzył warunki do robienia wyrobów doskonalszych pod względem cech użytkowych i wzorniczych.
            Początkowo wzornictwo ograniczało się tylko do tych dziedzin produkcji przemysłowej, w których cechy plastyczne - a więc forma, barwa, faktura lub ornament- wpływały w sposób decydujący na ocenę wyrobu przez nabywcę. Pojęcie wzornictwa poprzedzone było więc określeniami "sztuka stosowana dla przemysłu" lub "sztuka dekoracyjna". Z tego okresu pochodzi obiegowe, lecz stale aktualne w kręgu nabywców przekonanie, że wzornictwo dotyczy tylko zewnętrznych, plastycznych cech wyrobu. Określenie "wzornictwo" często kojarzone jest z ozdobą, deseniem, zdobnictwem, zamiast ze wzorcem - to znaczy wzorem do naśladowania. R. Cooper tak definiuje design..,, znajduje się pomiędzy światem kultury i komercji, pomiędzy umiłowaniem piękna i potrzebą zarobku. Design jest w swojej istocie pasją tworzenia przedmiotów i oferuje metody przekształcania idei i projektów na papierze w rzeczywistość(...) design jest pasją do ulepszania. Rozgrywa się na wielu polach i obejmuje różnorodne dyscypliny(...) może być postrzegany jako funkcje zarządzania, fenomen kultury albo jako przemysł sam w sobie.’’1

 Lata dwudzieste XX wieku to okres zetknięcia się sztuki z przemysłem. Punktem kulminacyjnym była Wystawa Sztuki Nowoczesnej, Dekoracyjnej i Przemysłowej w Paryżu (1925 r). Rodzące się nowe kierunki sztuki m.in. kubizm, futuryzm czy konstruktywizm wyznaczały drogę ku epoce postsecesyjnej, zwróconej w stronę geometrii. Pojawiło się również nowe słowo angielskie design, choć zapożyczone z francuskiego dessiner znaczy rysować. Ma ono wiele znaczeń: zamiar, plan, cel, celowość, szkic, rysunek, projekt, projektować, wzór, deseń i wiele innych, zależnie od kontekstu.

Zakres wzornictwa poszerzał się, obejmując kształtowanie wszystkich cech wyrobów, które wiążą się z oddziaływaniem człowieka na przedmioty i odwrotnie. Zawód designera polegał na tworzeniu wzorów oraz projektowaniu produktów, uwzględniając wymogi techniczne producenta i gusta konsumenta.  W latach 50-tych prekursorem nowoczesnego wzornictwa w dziedzinie sprzętu gospodarstwa domowego stała się firma Moulinex. Jednak dopiero sukces modelu telewizora typu „ sam ekran” ( dziś nie wyobrażamy sobie innego)  firmy Teleavia ustanowił prawdziwy przełom we wzornictwie. Lata 60 to triumf plastiku i jego pochodnych we wszystkich wersjach, odkrywanie nowych technik i form ekspresji. W kolejnych latach zaczęły współistnieć obok siebie rozmaite tendencje w wzornictwie: po purytańskim stylu Shakera i przedmiotach z drewna, nastąpił czas materiałów przemysłowych, takich jak metal w stylu high-tech. Artyści, twórcy mody, a także projektanci wnętrz i przedmiotów użytkowych wprowadzają nowe tendencje, przez co zmieniają nasze otoczenie. Do takich ludzi należy z pewnością Philippe Stark, szerzej publiczności znany dzięki projektowi mebli do Pałacu Elizejskiego oraz wnętrz kawiarni Costes. Projektant stał się „artystą, który korzysta z wiedzy technicznej, by odkryć nowe metody i materiały.’’2

Od początku XX wieku we wzornictwie przemysłowym spierały się ze sobą dwa nurty: dążenie do artystycznego wykorzystania tradycyjnych form, metod produkcji i materiałów oraz fascynacja nowoczesnymi technologiami. Gdzieś na ich styku, wskutek wzajemnych tarć i zmian w gospodarce, narodził się współczesny design.
           Jakie miejsce w projektowym świecie zajmuje kraj nad Wisłą i czy w ogóle możemy mówić o zjawisku designu w Polsce?

Problem ten jest dosyć złożony a genezy doszukamy się w początkach wieku XX, kiedy to narodziła się Polska sztuka stosowana. Okres dwudziestolecia międzywojennego to przede wszystkim rozwój różnego typu towarzystw, spółdzielni, szkół artystycznych. Powstały m. in. Warsztaty,, Kilim Polski” w Henrykowie koło Warszawy, pracownia Wandy Kosseckiej ,,Tarkos” w Zakopanem oraz Spółdzielnia Artystów i Rzemieślników ,,Ład Styl”.  Art. Deco, ??? również w Polsce, wypowiadał się najchętniej w rzemiośle artystycznym. Szczególną popularność zyskała tkanina- kilimy i żakardy, których renesans zbiegł się z sukcesem polskich projektantów na paryskiej wystawie. Po II wojnie światowej, rozwój wzornictwa nie był już taki szybki jak np. w Wielkiej Brytanii, jednak polscy artyści próbowali jakoś temu zaradzić. Dla lat 50 i 60 charakterystyczne były formy nazywane organicznymi; o miękkich, asymetrycznych konturach, nerkowate i elipsoidalne, przypominające świat oglądany pod mikroskopem. Spotykamy je we wszystkich dziedzinach wzornictwa, zarówno w przypominających kroplę wazonikach, jak i w łupinowych, podobnych do muszli siedziskach krzeseł.W latach 70 również w Polsce pojawiły się na większą skalę tworzywa sztuczne. Artyści eksperymentowali np. z matą szklaną, nierzadko ryzykując zdrowiem dla osiągnięcia pożądanego efektu.

                ,,Pokaż mi jak mieszkasz, to powiem ci, kim jesteś”-słowa te odnoszą się do naszej rzeczywistości, która się otaczamy i kreujemy, ale nie sami- pomagają nam w tym designerzy. Wiek XX zdecydowanie należy do ludzi kreatywnych, poszukujących ciekawych rozwiązań na terenie sztuki użytkowej. W Polsce design kojarzony jest głównie z projektowaniem odzieży (np. Arkadius, Paprocki&Brzozowski) i wystrojem wnętrz. Zapominamy, że istnieje wiele podmiotów zajmujących się wzornictwem.

 Grupa Projektowa Centrala ma zmienny  sposób działania. Nie jest firmą ani szkołą lecz płaszczyzną wspólnych poszukiwań, kolektywem, którego skład osobowy zmienia się w zależności od zadania. Grupa działa w każdej skali - projektuje grafikę, przedmioty codziennego użytku, meble, obiekty miejskie, wnętrza, domy, biurowce, dzielnice i aglomeracje. Zazwyczaj ich projekty kończą jako studialne – na papierze lub w komputerze, ale czasem udaje im się zbudować: sklep, mieszkanie, dom, halę sportową, uczucie. Poza udziałem w konkursach i warsztatach, poza wykładami i wystawami, Centrala pozwala sobie na komentowanie sytuacji miasta publikując w prasie serię projektów - prowokacji. Powstaje wiele firm, produkujących przedmioty użytkowe, ale tylko niektórym udaje się przeżyć w tej machinie. Młodzi projektanci niezbyt chętnie zakładają własne firmy, wolą brać udział w konkursach i w ten sposób zbierać zlecenia. Od lat 60-tych kształcimy coraz więcej designerów, w latach 90 powstały silne ośrodki wzornictwa w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie ( Instytut Wzornictwa Przemysłowego), Wrocławiu. Również w Radomiu na Politechnice otworzono kierunek design, w Kielcach mamy prywatną uczelnię o specjalności Ta tendencja wzrostu coraz bardziej jest widoczna i oznacza, że w niedługim czasie pojawi się rzesza młodych ludzi pragnących znaleźć zatrudnienie. Zastanówmy się nad promocją wzornictwa projektowego w Polsce- w wielu krajach taka promocja jest strategią rządową (np. w Szwecji) czy przedmiotem lobbingu przemysłowego. Nasze państwo dostrzega wzornictwo jedynie w formie deklaracji. Można natomiast zaobserwować narastające zainteresowanie tym problemem ze strony i środowisk kulturalnych i samego przemysłu, czego wyrazem są ogłaszane konkursy, przeglądy czy publikacje jak np. dodatki do gazet codziennych i magazynów poświęcone wzornictwu. Trzeba przyznać, że w ostatnim czasie wydatnie zwiększa się liczba konkursów np.  Biennale Sztuki Projektowania, które od 1994 roku cyklicznie ogłasza tematyczne konkursy (Krzesło ’94, Lampa ’96, Zegar ’98, Zabawka ’00, Stół ’02), czy ogłaszane przez „Architekturę-Muratora” konkursy studenckie. Ważnym wydarzeniem dla środowiska projektowego jest Gdynia Design Days- festiwal oferuje wiele prezentacji innowacyjnych projektów oraz warsztatów.

Żyjemy w kraju gdzie wszystko trzeba zaprojektować. Mamy ogromne pole do popisu w sferze designu, potrzebujemy specjalistów i dobrych wzorów ze świata.  

A.K.

BIBLIOGRAFIA

1.Laura Slack, Czym jest wzornictwo warszawa 2007

2J. Czajkowski, Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie. Cele i zadania szkoły, Warszawa [1928]

3. 2+3D-kwartalnik projektowy 1/2009

4. R.Cooper, M.Press The Design Agenda Guide to succesful Design                        

Management, Chichester 1995