Ukazała się biografia dowódcy oddziału partyzanckiego Armii Krajowej, Antoniego Hedy "Szarego", który wsławił się rozbiciem ubeckiego więzienia w Kielcach w sierpniu 1945 roku. Książkę Sebastiana Piątkowskiego i Marcina Sołtysiaka wydało Muzeum Historii Kielc.
Autorzy biografii ocenili, że życiorysem "Szarego" można obdzielić kilka osób, a jego dokonania stanowią jedną z najbardziej chlubnych - a zarazem pasjonujących - kart historii naszego kraju. Głównym celem książki jest - jak piszą we wstępie - spopularyzowanie drogi życiowej i dokonań Hedy.
Fundamentalnym źródłem biografii są wydane drukiem wspomnienia bohatera, które - według historyków - z powodu zawodności ludzkiej pamięci nie są wolne od nieścisłości. Weryfikacja i uzupełnienie faktów z okresu międzywojennego okazały się praktycznie niemożliwe. Fragmenty życiorysu Hedy z okresu okupacji hitlerowskiej i lat powojennych uzupełniali autorzy przede wszystkim na podstawie archiwów IPN.
Sołtysiak powiedział PAP, że praca nad biografiś była niełatwa, gdyż losy Hedy są bardzo złożone i zagmatwane. Historycy podkreślili, że książka ma charakter popularnonaukowy i stanowi tylko pewien - z pewnością nie ostatni - etap prac badawczych nad drogami życiowymi "Szarego" i żołnierzy jego oddziału.
Antoni Heda urodził się 11 października 1916 roku w Małomierzycach koło Iłży w rodzinie chłopskiej. Przed wojną pracował w produkujących sprzęt wojskowy Zakładach Starachowickich. We wrześniu 1939 roku walczył w obronie Starachowic. Następnie włączył się w tworzenie konspiracji. W 1940 roku Rosjanie zatrzymali go za nielegalne przekroczenie granicy i skazali na wieloletni pobyt w obozie pracy. Opuścił twierdzę brzeską w 1941 roku po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, po czym trafił do nazistowskiego obozu jenieckiego. Uciekł stamtąd i w 1942 roku i włączył się ponownie w działania konspiracyjne w rodzinnych stronach.
Jako oficer Armii Krajowej rozbudowywał systematycznie struktury oporu w Iłży i okolicach, współpracując z oddziałami partyzanckimi. W sierpniu 1943 roku kierował rozbiciem aresztu policji niemieckiej w Starachowicach. Spośród uwolnionych wówczas więźniów sformował oddział partyzancki i objął nad nim dowództwo. Jego partyzanci przeprowadzili szereg brawurowych akcji przeciwko okupantom. Jedną z nich było uwolnienie w czerwcu 1944 roku więźniów aresztu w Końskich. W drugiej połowie 1944 roku wziął ze swoimi ludźmi udział w Akcji "Burza" i walkach staczanych w widłach Wisły i Pilicy przez zgrupowania partyzanckie z wycofującymi się oddziałami niemieckimi.
Po wkroczeniu wojsk sowieckich pozostał w konspiracji. UB prześladowało jego rodzinę, zamordowało dwóch jego braci i szwagra. W sierpniu 1945 roku Heda dowodził słynną akcją rozbicia więzienia ubeckiego w Kielcach. Uwolniono wtedy ponad 300 więźniów. Po tej akcji starał się powrócić do cywilnego życia. Ukrywał się wraz z rodziną pod fałszywym nazwiskiem. Aresztowany w 1948 roku w Gdyni, po długotrwałym śledztwie, w 1950 roku został skazany na karę śmierci, którą następnie zamieniono na dożywotnie więzienie. "Szary" wyszedł na wolność w 1956 roku. Działał aktywnie na rzecz środowiska kombatanckiego AK. W grudniu 1981 roku został przewodniczącym Krajowego Koła Kombatantów przy NSZZ "Solidarność". W stanie wojennym został internowany.
Aktywną działalność społeczną prowadził do końca życia. W uznaniu zasług na mocy postanowienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego został w 2006 roku awansowany do stopnia generała brygady. Był wyróżniony honorowym obywatelstwem Iłży, Skarżyska-Kamiennej, Starachowic, Stąporkowa i Końskich.
"Szary" zmarł 14 lutego 2008 roku. Został pochowany w Podkowie Leśnej pod Warszawą.
Sebastian Piątkowski jest doktorem nauk humanistycznych, a Marcin Sołtysiak - historykiem-archiwistą. Obaj autorzy są absolwentami Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i pracownikami Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Radomiu.
Autor: mkw
Źródła: PAP
